Brak zadowalających efektów redukcji masy ciała nie zawsze musi wynikać z niewłaściwej diety lub błędów treningowych. W niektórych przypadkach choroby mogą istotnie wpłynąć na brak efektów, a nawet doprowadzić do wzrostu masy ciała. Warto zatem dowiedzieć się, które ze schorzeń mogą mieć wpływ na taki stan rzeczy, a także pamiętać, że równie ważnym elementem procesu redukcji masy ciała jak dieta czy aktywność fizyczna jest diagnoza naszego stanu zdrowia.

• Choroby tarczycy

Tarczyca produkuje dwa hormony, bardzo ważne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu: tetrajodotyroninę, zwaną również tyroksyną (T4) oraz trójjodotyroninę (T3). Hormony te warunkują prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego i układu krążenia, a także gospodarki wodno-elektrolitowej. Wpływają również na przemiany energetyczne, wytwarzanie ciepła, metabolizm białek, tłuszczów i węglowodanów oraz gospodarkę wapniowo-fosforanową. Wszelkie zaburzenia prawidłowego funkcjonowania tarczycy wpływają na spowolnienie pracy organizmu, co może doprowadzić do zwiększenia masy ciała. Niedoczynność tarczycy powoduje zwiększenie wydzielania TSH (to hormon produkowany przez przysadkę mózgową, stymulujący tarczycę do produkcji i wydzielania hormonów tarczycy) i jednocześnie zmniejszenie wydzielania hormonów tarczycy. Do objawów niedoczynności tarczycy poza wzrostem masy ciała zalicza się m. in. przewlekłe zmęczenie, zaparcia, suchość skóry, wypadanie włosów, osłabienie mięśni, zwiększona wrażliwość na zimno. Badania naukowe z ostatnich lat potwierdzają silny związek między niedoczynnością tarczycy a przyrostem masy ciała, co przekłada się na statystycznie istotnie wyższe stężenie hormonu tyreotropowego u osób z otyłością niż u pacjentów z prawidłową masą ciała. Otyłość ma silny wpływ na oś podwzgórze–przysadka–tarczyca. Ważne jest, by jak najszybciej wdrożyć leczenie farmakologiczne w przypadku niedoczynności tarczycy, tak by uzyskać efekt w postaci obniżenia stężenia TSH do wartości poniżej 2,5 mg/dl. Wartości TSH przekraczające 2,5 mg/dl zwiększają u pacjentów ryzyko wystąpienia otyłości, a także jej powikłań w postaci zespołu metabolicznego.

• Choroba Hashimoto

Hashimoto to choroba autoimmunologiczna, w której układ odpornościowy błędnie atakuje własne komórki tarczycy. Stanowi główną przyczynę rozwoju niedoczynności tarczycy. Stan zapalny toczący się w gruczole tarczowym oraz w wisceralnej tkance tłuszczowej, niedobór limfocytów TREG mogą również sprzyjać powstawaniu insulinooporności, a zaburzenia gospodarki węglowodanowej mogą powodować przyrost masy ciała. Niedobory pierwiastków takich jak cynk i selen często współistniejące w tym schorzeniu, wpływają na obniżenie tempa metabolizmu i sprzyjają gromadzeniu tkanki tłuszczowej.

• Insulinooporność

Insulinooporność to stan obniżonej wrażliwości tkanek na działanie insuliny, hormonu odpowiedzialnego m.in. za regulowanie stężeń glukozy. Trzustka w dalszym ciągu produkuje określoną ilość insuliny, lecz zmniejsza się wrażliwość tkanek na insulinę. W rezultacie poziom glukozy może przyjmować nieprawidłowe wartości. Poziom insuliny we krwi jest prawidłowy lub podwyższony, mimo to tkanki stają się mniej wrażliwe na jej działanie. Insulinooporność przyczynia się do występowania przewlekłego zmęczenia, zaburzeń koncentracji, spadku energii lub senności, zwłaszcza po spożytym posiłku, czy napadów głodu lub ciągłą ochotę na spożycie czegoś słodkiego. Konsekwencją jest upośledzenie metabolizmu węglowodanów, białek i tłuszczy, co sprzyja otyłości i zwiększa ryzyko rozwoju m.in. cukrzycy typu 2, zaburzeń lipidowych, chorób sercowo-naczyniowych. W przypadku podejrzenia insulinooporności lekarz zalecić może wykonanie doustnego testu obciążenia glukozą (tzw. krzywej cukrowej) oraz równoczesne oznaczenie stężenia insuliny po obciążeniu glukozą. Na podstawie uzyskanych wyników stężenia glukozy i insuliny na czczo wyliczyć można wskaźnik HOMA-IR, który także jest powszechnie wykorzystywany w diagnostyce insulinooporności.

• Zespół policystycznych jajników (PCOS)

Zespół wielotorbielowatych jajników (PCOS) to choroba, która w większości dotyka kobiet w wieku rozrodczym. Nadmierna masa ciała jest bardzo często jednym z pierwszych objawów skłaniających kobiety do wykonania badań. Oprócz otyłości PCOS charakteryzuje się nieregularną miesiączką (bądź jej całkowitym zanikiem), hiperandrogenizmem (zwiększonym poziomem testosteronu oraz andostredionu) oraz występowaniem pęcherzyków w jajnikach, których obecność jest stwierdzana na podstawie USG. Hiperandrogenizmowi sprzyja hiperinsulinemia i insulinooporność. W efekcie dochodzi do zaburzeń gospodarki węglowodanowej i gospodarki lipidowej, co wpływa na przyrost masy ciała.

• Zespół Cushinga

Zespół Cushinga – to zespół objawów chorobowych, które powstają wskutek nadmiaru kortyzolu w organizmie, co prowadzi do charakterystycznego zestawu objawów klinicznych. Zespół Cushinga predysponuje do rozwoju wielu chorób. Objawiać się może: przyrostem masy ciała i zwiększeniem ilości tkanki tłuszczowej, szczególnie w okolicach szyi, karku (tzw. „kark bawoli”) i twarzy (tzw.„księżyc w pełni”), charakterystyczną sylwetką (otłuszczona twarz, otyły tułów oraz bardzo szczupłe kończyny dolne i górne), zaczerwieniem skóry twarzy, widocznymi rozstępami na brzuchu, udach, pośladkach i piersiach, trądzikiem, zaburzeniem miesiączkowania i nadmiernym owłosieniem u kobiet oraz częstymi i nawracającymi infekcjami.

Zaburzenia hormonalne są jednym z głównych czynników, które mogą utrudniać redukcję masy ciała. Dlatego tak ważne jest regularne wykonywanie badań profilaktycznych, nie tylko przed stosowaniem diety, ale profilaktycznie minimum raz w roku. Prawidłowa zbilansowana dieta to klucz do zdrowia – nie tylko na etapie profilaktyki, ale także w chorobie.

Anna Kołdon – dietetyk z powołania i zamiłowania do zdrowego jedzenia, trener personalny. Tytuł Dietetyka Klinicznego zdobyła na Śląskim Uniwersytecie Medycznym w Katowicach. Asystent dietetyki na Oddziale Chorób Serca i Naczyń oraz Ciężkiej Niewydolności Krążeniowo-Oddechowej w Śląskim Centrum Chorób Serca. Członek Polskiego Towarzystwa Medycyny Stylu Życia oraz Polskiego Towarzystwa Lipidologicznego. Specjalizuje się w skutecznej redukcji masy ciała, alergiach i nietolerancjach pokarmowych, dietach wegetariańskich i wegańskich, wspomaganiu żywieniowym płodności oraz zaburzeniami gospodarki hormonalnej. Na co dzień zajmuje się pracą z pacjentami z chorobami układu krążenia oraz układu hormonalnego. W Przychodniach Brackich jest członkiem zespołu medycznego opiekującego się pacjentami w ramach programu Opieki Koordynowanej w Podstawowej Opiece Zdrowotnej.